✳️ رأی وحدت رویه دیوان عدالت اداری:‌

✅ ارائه برگ تسویه حساب کارفرما با کارگر بدون سند پرداخت کافی نیست

❇️ در شکایات متعدد کارگران به دیوان عدالت اداری در خصوص تسویه حساب کارفرما با کارگر آمده است که پس از خاتمه قرار داد کار میان کارگر و کارفرما، برخی کارگران به موجب سند عادی یا سند اقرارنامه تنظیمی در دفاتر اسناد رسمی اعلام می کنند با کارفرما تسویه حساب کرده اند و تمام حقوق و مزایای خود را دریافت نموده اند. برخی هیأت های حل اختلاف ادارات تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با استناد به این اسناد، تسویه حساب را محرز دانسته و شکایات بعدی کارگران را در این خصوص مسموع ندانسته و حکم به رد شکایت کارگران صادر می کردند، در حالی که کارگران اظهار می‌داشتند برگه تسویه‌حساب بنا به درخواست کارفرما در ابتدای کار یا حین کار و بدون دریافت حقوق و مزایا از آنها اخذ شده است.

❇️ پیرو شکایت‌های واصله به شعب دیوان عدالت اداری و صدور آرای مشابه مبنی بر ورود شکایت، هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با صدور رأی ایجاد وحدت رویه مقرر کرد در زمان اختلاف بین کارفرما و کارگر در رابطه با پرداخت دستمزد و حقوق کارگر، صرف ارائه برگ تسویه حساب کافی نیست و کارفرما باید مستندات پرداخت را نیز ارائه کند.

✳️ این رأی به استناد ماده ۹۰ قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری برای تمامی شعب دیوان، ادارات و اشخاص حقیقی و حقوقی مربوط لازم الاجرا است./روابط‌عمومی دیوان عدالت اداری

✳️ با توجه به اینکه موضوع پیمان الزاماً انجام طرح های عمرانی بوده و مطابق قانون، مسئولیت تهیه و اجرای طرح های عمرانی نیز بر عهده دستگاه های اجرایی دولتی می باشد از اینرو در سند پیمان ، کارفرما همیشه شخص حقوقی بوده و شخص حقیقی یا حقوقی غیر دولتی قطعاً نمی تواند به عنوان کارفرما طرف پیمان واقع شود.( ماده 6 شرایط عمومی پیمان )

✅ در عمل مشاهده می شود که بسیاری از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر دولتی به عنوان کارفرما مبادرت به انعقاد قرارداد با پیمانکار می نمایند .

❇️ در این خصوص لازم به ذکر است که چنین قراردادهایی اگرچه در آنها عیناً از الفاظ و کلمات پیمان استفاده شده و دقیقاً همان قالب پیمان می باشد، ولی این نوع قراردادها به معنی اخص ، پیمان تلقی نشده و به لحاظ حقوقی و قضایی، آثار و ضمانت اجراهای قانونی پیمان نیز بر آنها مترتب نمی باشد بلکه باید توجه نمود که این نوع قراردادها صرفاً می تواند به عنوان یک نمونه از قراردادهای عادی و معمولی موضوع ماده 10 قانون مدنی قرار گیرد و در نتیجه آثار قرارداد عادی بر آنها مترتب خواهد بود.

قرارداد اجرای گچ و خاک و سفیدکاری ساختمان

مالك : آقاي ………… فرزند ……… شماره شناسنامه ………… ساكن ..................................... .

پيمانكار : آقاي ………… فرزند ……… شماره شناسنامه ………… ساكن ................................... .

موضوع قرارداد : اجرای گچ و خاک و سفیدکاری ساختمان سقف تيرچه بلوك

مواردي كه در قرارداد بايد رعايت گردند به قرار زير هستند .

1)اجراي گچ و خاک و سفیدکاری ........... طبقه و ............ واقع در ............................................... ، طبق نقشه و اصلاحات لازم و هماهنگی با مالک طبق موارد مشروح زیر:

الف – اجرای گچ و خاک و سفیدکاری داخل ساختمان زیر نظر مالک و ناظر .

ب- خلاصه عمليات اين مرحله از پيمان ، انجام گچ و خاک و سفیدکاری ساختمان با دقت و کیفیت مطلوب و طبق نقشه و اصول اساسی از قرار مبلغ هر مترمربع …………… ريال ( برای کلیه طبقات) كه در پايان كار و پس از تأييد مهندس ناظر پرداخت گردد.

2)تهيه و آماده سازي مصالح به عهده مالك مي‌باشد و تهيه وسايل و ابزار كار به عهده پيمانكار مي‌باشد.حراست و حفاظت از ابزار كار و وسايل به عهده پيمانكار مي‌باشد تهيه‌ي خورد و خوراك كارگران به عهده‌ي پيمانكار مي‌باشد و مالك در اين زمينه هيچگونه تعهدي ندارد.

3)نحوه پرداخت نهایی دستمزد در پايان كار مي‌باشد.بنا به درخواست پیش پرداخت تا مبلغ یک سوم کل مبلغ قرارداد با توافق پس از اجرای حداقل نصف کار امکان پذیر است.

4) رعايت اصول اخلاقي و حرمت همسايه‌ها و پرهيز از رفتارهاي نامناسب و همچنین استفاده صحيح و مناسب از مصالح ساختماني و پرهيز از ريخت و پاش آن توسط عوامل اجرايي الزامی است.

5)مدت اجراي پروژه از تاريخ ……… لغايت ……… حداكثر به مدت ……… روز بوده كه پيمانكار متعهد به رعايت آن مي‌باشد. در صورت برخورد با موانع مدت زمان آن قابل تمديد مي‌باشد. در صورت تأخير در كار ،مالک به ازاي هر روز تأخير مبلغ ………… ريال را از صورت‌وضعيت پيمانكار كسر خواهد نمود.

6)چنانچه بنا به هر دلايلي كار از طرف مالك تعطيل گردد. مالك موظف است بنا به درصد پيشرفت كار مبلغ قرارداد را پرداخت نمايد.

7)مسئوليت هر گونه سوانح(صدمات بدني، جرح و فوت) در حين اجراي كار به عهده پيمانكار مي‌باشد.

8)اين قرارداد با حضور طرفين (پيمانكار و مالك ) در يك صفحه و با رضايت كامل و رؤيت نقشه‌هاي اجرايي و بازديد از محل كار منعقد شده و پيمانكار از كم و كيف آن اطلاع پيدا كرده است.

9)چنانچه مالك در هر مرحله تشخيص دهد كه پيمانكار توان اجراي كار را ندارد مي‌تواند با هماهنگي ناظر و يا يك نفر كارشناس دادگستري با تهيه صورتجلسه‌اي محلي با امضاي حداقل دو نفر شاهد پيمانكار را خلع يد نمايد.

امضاي مالك/ امضاي پيمانكار

امضاي مهندس ناظر /امضاي شهود وقت

قرارداد محاسبات ساختمان

این قرارداد بین خانم / آقای ........................... فرزند ........................... دارای شناسنامه شماره ........................... صادره از ................ به عنوان مالک یا وکیل مالک ( به استناد وکالتنامه پیوست ) پلاک ثبتی .................... قطعه ................... واقع در ........................ محدوده شهرداری منطقه ........................ که مالک یا وکیل وی در این قرارداد اصطلاحا مالک نامیده می شود از یک طرف و خانم / آقای مهندس .............. فرزند ..................... دارای شناسنامه شماره .................... با پروانه اشتغال به کار مهندسی در رشته ساختمان به شماره ....................... و شماره عضویت .................... سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران که در این قرارداد « مهندس ساختمان » نامیده می شود از طرف دیگر ، تحت شرایط ذیل با حضور نماینده سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران ( دفتر نمایندگی حوزه .................... ) که در این قرارداد به ترتیب نظام و دفتر نمایندگی نامیده می شوند ، منعقد می گردد .

ماده یک –موضوع قرارداد

عبارت است از طراحی سازه و محاسبه سیستم باربر و عناصر غیر باربر سازه ای و اجزاء سفت کاری و تهیه نقشه ها و مدارک فنی ساختمان مذکور در پلاک ثبتی مندرج در این قرارداد در چارچوب شرح خدمات پیوست این قرارداد طی دو مرحله ذیل :
مرحله اول : انجام مطالعات اولیه و انتخاب سیستم باربر و سفت کاری ساختمان .
مرحله دوم : طراحی و محاسبه و تهیه نقشه ها و مدارک فنی .
مالک و مهندس ساختمان می توانند برای ارائه خدمات اضافی افزون بر این قرارداد و شرح خدمات پیوست آن با تعیین مدت و مبلغ آن توافق به عمل آورند .

ماده دو- مدت قرارداد

2-1- مدت قرارداد برای خدمات مرحله اول ................................. است که از تاریخ تحویل مدارک مورد نیاز این مرحله مندرج در بند 4-1 از ناحیه مالک به مهندس ساختمان و پرداخت حق الزحمه این مرحله شروع می شود .
2-2- مدت قرارداد برای خدمات مرحله دوم ................................... است که از زمان تایید مشخصات سیستم پیشنهادی مهندس ساختمان توسط مالک و پرداخت حق الزحمه این مرحله شروع می شود .

ماده سه – تعهدات مهندس ساختمان

مهندس ساختمان انجام وظایف ذیل را با امانت و دقت و با در نظر گرفتن اخلاق حرفه ای و رعایت اصول پذیرفته شده مهندسی به عهده می گیرد .
3-1- انجام کامل خدمات مندرج در پیوست شماره یک
3-2- تهیه و کامل مدارک فنی و نقشه های مورد نیاز برای انجام مراحل اداری اخذ پروانه ساختمان از شهرداری و سایر مراجع صدور پروانه .
3-3- امضای کلیه مدارک فنی و نقشه ها و تحویل آنها به مالک در .............................. نسخه.
3-4- حسب مورد حضور در شهرداری منطقه مربوطه ، دفتر اسناد رسمی و دفتر نمایندگی برای امضای مدارک و اسنادی که بر طبق ضوابط و مقررات برای قبول مسئولیت محاسبه ساختمان لازم است .
تبصره – مدارک فنی و نقشه ها باید دست کم حاوی اطلاعات فنی برای اجرا طبق ضوابط اعلام شده توسط نظام باشد .

ماده چهار – تعهدات مالک

4-1- مالک مکلف است شرایط هماهنگی بین مهندسان سایر رشته های مرتبط با طرح را با مهندس ساختمان در تمام مدت طراحی فراهم آورده و اسناد ، مدارک و اطلاعات مورد نیاز مهندس ساختمان . منجمله موارد ذیل را تهیه و به موقع در اختیار وی قرار دهد :
4-1-1- دستور نقشه صادره از شهرداری یا تصویر آن .
4-1-2- تمامی نقشه های معماری که به تصویب شهرداری رسیده است .
4-1-3- حدود دقیق ثبتی مالک .
4-2- مالک مکلف است اطلاعات دقیق و کامل از نوع بهره برداری مورد نظر از نظر فضاهای ساختمان را بطور مکتوب بر روی نقشه طبقات در اختیار مهندس ساختمان قرار دهد .
4-3- مالک مکلف است شرایط لازم برای بررسی محل ملک و وضعیت ساختمانها و املاک مجاور را تا جایی که قانونا در اختیار مالک است برای مهندس ساختمان فراهم آورد .
4-4- مالک مکلف است تمهیدات لازم برای کسب آن دسته از اطلاعات فنی و درخصوص وضعیت زمین زیر ساختمان و مشخصات مکانیکی خاک ، موقعیت عبور قناتها ، چاهها و شبکه های فاضلاب و آب عبوری را از زیر زمین و پیرامون آن بر طبق معیارهای مهندسی برای انجام محاسبات سازه و طراحی آن ضروری است برای مهندس ساختمان فراهم آورد .
4-5- مالک مکلف است اطلاعات اقتصادی و اجرائی لازم را که برای انتخاب سیستم سازه توسط مهندس ساختمان لازم است برای وی فراهم آورد .

ماده پنج – سایر شرایط

5-1- در صورتی که پروانه ساختمان به منظور توسعه بنا درخواست شود ، مالک مکلف است اطلاعات فنی مورد نیاز مهندس ساختمان را در مورد وضعیت بنا موجود در اختیار وی قرار دهد .
5-2- چنانچه مالک قصد توسعه بنا پس از خاتمه ساختمان موضوع قرارداد را داشته باشد باید نوع توسعه مورد نظر و خصوصیات هندسی ، ساختمانی و کاربری آن را در مرحله اول به صورت مکتوب در اختیار مهندس ساختمان قرار دهد.
5-3- نسخه قراردادهای الحاقی به این قرارداد که در آینده تنظیم مبادله می شود باید در دفتر نمایندگی ثبت شود

ماده شش – حق الزحمه مهندس ساختمان و نحوه پرداخت آن

6-1- حق الزحمه مرحله اول هر متر مربع زیر بنا بر اساس نقشه های مصوب معماری مبلغ .................... ریال و با در نظر گرفتن ........................... متر مربع زیر بنا جمعا ............................. ریال است که قبل از شروع این مرحله توسط مالک پرداخت می شود .
6-2- حق الزحمه مرحله دوم برای هر متر مربع زیر بنا بر اساس نقشه های مصوب معماری مبلغ ...................... ریال و جمعا ........................ ریال است که پس از تحویل مدارک مرحله اول و قبل از شروع مرحله دوم توسط مالک پرداخت می شود .
6-3- چنانچه در خلال انجام هر یک از مراحل ، مالک از ادامه کار منصرف شود نسبت به حق الزحمه پرداختی ادعایی نخواهد داشت ، و در صورتی که مهندس ساختمان از ادامه کار منصرف یا معذور شود باید حق الزحمه دریافتی همان مرحله را به مالک مسترد نماید .
6-4- چنانچه مهندس ساختمان در انجام وظایف خود بیش از 15 روز بطور غیر موجه تأخیر کند به ازای هر روز اضافه بر 15 روز مبلغ ................................. ریال از حق الزحمه وی کسر خواهد شد .
6-5- چنانچه در خلال طراحی یا محاسبه در تصمیمات اولیه مالک یا سایر مهندسان تغییراتی صورت پذیرد که موجب دوباره کاری یا افزایش مقدار کار مهندس ساختمان شود حق الزحمه آن با توافق طرفین و با لحاظ نمودن عرف نظام جداگانه تعیین و پرداخت خواهد شد .
6-6- چنانچه رعایت بند 5-2 موجب افزایش حجم کار مهندس شود ، حق الزحمه در قالب همین قرارداد محاسبه و منظور خواهد شد و توسط مالک پرداخت می شود .

ماده هفت – فسخ ، تعلیق ، خاتمه قرارداد

7-1- هر یک از طرفین می توانند با اطلاع قبلی ............................... روزه انصراف خود را از ادامه قرارداد اعلام و برابر ماده 6 عمل نمایند .
7-2- قرارداد قابل تعیین نخواهد بود .
7-3- طرح دعوی یا اعلام انصراف از ادامه قرارداد از ناحیه هر یک از طرفین مانع از ادامه انجام تعهدات طرفهای قرارداد و در دوره اختلاف نمی شود مگر آنکه همزمان با اقامه دعوی قرارداد نیز با رعایت ترتیبات مندرج در این قرارداد فسخ شود .
تبصره – چنانچه هر یک از طرفین در انجام تعهدات خود در هر یک از مراحل قصور ورزد ، طرف غیر مقصر ، مجاز به مطالبه حق الزحمه استحقاقی ( در مورد مهندس ساختمان ) یا مطالبه استرداد حق الزحمه پرداختی ( در مورد مالک ) خواهد بود .

شرح خدمات طراحی و محاسبه ساختمان و تهیه مدارک فنی
مهندس ساختمان خدمات موضوع قرارداد را در دو مرحله به شرح ذیل انجام خواهد داد :
مرحله اول مطالعه اولیه و انتخاب سیستم باربر و سفت کاری ساختمان
1- تبادل نظر با مالک برای آگاهی از خواسته ها و کاربری مورد نظر وی برای فضاها.
2- مطالعه دستور نقشه صادره شهرداری و بررسی نقشه های معماری مصوب و سایر اسناد و مدارک موثر بر طراحی سیستم باربر و سفت کاری ساختمان .
3- بازدید از محل و بررسی حدود زمین و سطح اشغال و فاصله ساختمانهای مجاور با خطوط پیرامونی طرح
4- اخذ نتایج مستند مطالعات وضعیت خاک محل از حیث نوع ، مشخصات مکانیکی ، نفوذ پذیری و نظایر آنها .
5- مطالعه تقریبی پیرامون وضعیت ژئوتکنیکی ، پی ، وضع کلی ساختمانهای کجاور و موقعیت تقریبی شبکه ها و قنوات عبوری از زیر ساختمان ، وجود شبکه فاضلاب در محل ، تا جایی که با رویت ظاهری قابل تشخیص باشد و در صورت لزوم صدور دستورالعمل انجام مطالعات تکمیلی توسط مهندس ژئوتکنیک .
6- کسب اطلاع از مالک در مورد سیستم های تاسیسات مورد نظر وی و سیستم دفع فاضلاب در محل و اعلام نظر به وی .
7- پیشنهاد سیستمهای سازه و نوع مصالح آن به مالک به لحاظ نمودن عوامل زیر :
7-1- مقایسه تقریبی هزینه اجرای سیستمهای متعارف .
7-2- سرعت اجرای ساختمان مورد نظر مالک .
7-3- بررسی حدود ابعاد اعضای سازه ای با توجه به محدودیت معماری .
7-4- ارتفاع ، طول و عرض ساختمان و پیش بینی درزهای ساختمانی و حدود متناسب دهانه ، تعداد و ارتفاع طبقات .
7-5- امکانات اجرایی در محل نظیر مصالح قابل تهیه وجود کارگر ماهر ، وسائل اجرا، راه های دسترسی برای حمل مواد و قطعات .
7-6- حدود تقریبی بارهای ثقلی و جانبی .
7-7- سایر فاکتورهای متعارف بر انتخاب سیستم .
تبصره یک – مهندس ساختمان خدمات را هماهنگ با طراح معماری و عنداللزوم با مهندسان تاسیسات مکانیکی و برقی انجام خواهد داد .
تبصره دو- مالک با تایید سیستم انتخاب شده توسط مهندس ساختمان مسئولیت اقتصادی اجرایی سیستم را به عهده خواهد گرفت .

مرحله دوم : طراحی و محاسبه اجزای سیستم و تهیه مدارک فنی .

1- تحلیل و طراحی
1-1- انتخاب آیین نامه بارگذاری ، طراحی و اجرا با توجه به مقررات لازم الاجرا.
1-2- انتخاب سیستم مناسب مقاوم در برابر بارهای جانبی
1-3- طراحی اولیه فرم هندسی سازه منطبق بر ابعاد و محورهای نقشه معماری پس از هماهنگی بین طراح و مهندس ساختمان .
1-4- تعیین اولیه طول ، ارتفاع و رقوم عناصر سازه بر اساس فرم مهندسی سازه .
1-5- تحلیل سازه برای بارهای وارد بر ساختمان.
1-6- طرح شکل هندسی نهائی اعضای سازه ای و عناصر غیر سازه ای .
1-7- طراحی مقاطع اعضای باربر سازه .
1-8- طراحی اتصالات و گره ها و وصله ها .
1-9- انتخاب نوع پی و شالوده بر اساس فاکتو.رهای مکانیک خاک .
1-10- تحلیل پی سازه
1-11- طراحی سازه پی و مقاطع آن
1-12- طراحی عناصر باربر سازه ای نظیر دیوارهای خارجی ، دیوارهای داخلی و عناصر پر کننده

2- تهیه مدارک فنی
مدارک فنی زیر به عنوان مدارک الزامی توسط مهندس ساختمان به نحوی تهیه می شوند که با استانداردهای ترسیمی ، مقررات الزامی و معیارهای مهندسی ساختمان تطبیق کند و گویا ، قابل استفاده و قابل اجرا باشد .
2-1- دفترچه محاسبات امضا شده ساختمان قابل ارائه به مراجع ذیصلاح .
2-2- اطلاعات نرم افزاری محاسبات ( در صورتی که محاسبات با رایانه انجام شده و مالک آن را درخواست کند(
2-3- نقشه های امضا شده همراه با مشخصات فنی مصالح و مواد مندرج در آنها حاوی جزئیات لازم ( بر اساس ضوابط نظام )
2-4- فهرست های بازبینی ( چک لیست های ) الزامی برای طراحی با امضای مهندس ساختمان
تبصره – خدمات مهندس ساختمان شامل طراحی سازه های موقت نظیر قالب بندی ، نگهداری گود ودیوارهای موقت و غیره دیوارهای محوطه نمی شود مگر آنکه جداگانه در مورد آنها با مالک توافق کند .
در شرح یا تفسیر خدمات حاضر ، نظر هیئت رئیسه گروه تخصصی رشته در سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران ملاک عمل و حاکم بر قرارداد خواهد بود .

ماده هشت –حل اختلاف

8-1- طرفین می توانند اختلافاتی را که در مورد تفسیر مفاد این قرارداد یا در اثر ادعای طرفین دائر بر قصور طرف دیگر در انجام تعهدات خود بروز می نماید از طریق داوری حل و فصل نمایند ، برای این منظور داور معرفی شده توسط هیئت اجرایی دفتر نمایندگی که ملک در حوزه آن واقع است داور مرضی الطرفین بوده و طرفین با تعیین مهلت برای وی که از ده روز تجاوز نخواهد کرد درخواست رسیدگی و صدور رای می نمایند .
8-2- رای داور که در مهلت تعیین شده صادر شود قطعی و لازم الجرا است و در محاکم صالحه قابل استناد می باشد .
8-3- چنانچه داور در مهلت مقرر رای خود را اعلام ننماید ، طرف مدعی می تواند برای حل و فصل دعوی به محاکم صالحه رجوع نماید .
8-4- طرح دعوی از ناحیه هر یک از طرفین مانع ادامه انجام تعهدات طرحهای قرارداد نمی شود مگر آنکه همزمان با اقامه دعوی قرارداد نیز با رعایت ترتیبات مندرج در این قرارداد فسخ شود .

ماده نه – نشانی

نشانی طرفین قرارداد به شرح زیر است :
مالک : تلفن : .................................... امضاء

وکیل مالک ( در صورت وجود ) : تلفن : ........................................ امضاء

مهندس ساختمان : تلفن : ...................................... امضاء

چنانچه نشانی هر یک از طرفین در مدت قرارداد تغییر یابد ، باید در اسرع وقت به طرف دیگر و دفتر نمایندگی کتبا اطلاع دهد ، در غیر اینصورت اسناد یا مکاتباتی که از طریق پست سفارشی یا اظهارنامه به نشانی مندرج در این قرارداد ارسال یا مستقیماٌ تسلیم شود ابلاغ تلقی می شود .

ماده ده– اسناد قرارداد

اسناد قرارداد که جزء لاینفک آن محسوب می شود عبارت است از :
الف – شرح خدمات ( پیوست شماره 1 )
ب- نقشه های معماری مصوب شهرداری و اطلاعات مکتوبی که به موجب این قرارداد طرفین به یکدیگر تسلیم نمایند .
این قرارداد در ده ماده و دو تبصره و .............................. پیوست شامل اسناد قرارداد در تاریخ ................... در سه نسخه به امضای طرفین رسیده و هر نسخه دارای اعتبار یکسان می باشد . نسخه های قرارداد در اختیار مالک ( یا وکیل مالک ) مهندس ساختمان و دفتر نمایندگی می باشد .

مهندس ساختمان /مالک ( مالکان یا وکیل آنها )

گواهی دفتر نمایندگی :
این قرارداد در حضور اینجانب ............................. دارای سمت ............................. دفتر نمایندگی حوزه ................ به عنوان گواه بین طرفین با تراضی کامل تنظیم ، امضاء و مبادله و تحت شماره .................... به تاریخ ................. در دفتر نمایندگی ثبت و نسخه این دفتر تسلیم شد .

نام و نام خانوادگی : /تاریخ : /امضاء:

✳️ ضمانت اجرای شرایط پیمان چیست ؟

اساساً هر شرطی که در قرارداد ذکر می شود باید دارای ضمانت اجرای مناسب بوده و عمل بر خلاف این شرایط برای متخلف دارای آثار مالی و حقوقی باشد و به لحاظ حقوقی و منطقی تعهدی که دارای ضمانت اجرای مناسب نباشد در حکم هیچ خواهد بود.

✳️ در سند پیمان برخی از شرایط و تعهدات فاقد ضمانت اجرای لازم بوده و معلوم نشده است که اگر یکی از طرفین به هر دلیل از انجام تعهد استنکاف نماید تکلیف طرف مقابل چه بوده و اساساً عدم انجام این تعهد چه اثری بر اعتبار حقوقی پیمان دارد :

مانند بند ( ب) ماده 16 و بند ( ج ) و ( د ) ماده 17 شرایط عمومی پیمان